Almennra aðgerða er þörf

"Í vikunni kemur Alþingi Íslendinga saman á ný. Helstu verkefni þingsins verða að vera aðgerðir til bjargar heimilunum í landinu. Hér dugar ekkert fum og fát, doði eða seinagangur líkt og einkennt hefur aðgerðir núverandi ríkisstjórnar." Þetta skrifaði ég fyrir tæpu ári síðan, þegar Alþingi kom aftur saman haustið 2009. Þessi orð eiga því miður enn fullan rétt á sér nú þegar Alþingi kemur saman til að afgreiða lagafrumvörp til aðstoðar heimilunum.

Fum, fát, doði og seinagangur hafa einkennt ríkisstjórnina er kemur að skuldamálum heimilanna. Ráðherrar ríkisstjórnarinnar hafa einfaldlega verið í afneitun um nauðsyn þess að grípa til almennra aðgerða til aðstoðar heimilunum í landinu. Fullyrt er að sá ráðherra sem fer með efnahags- og viðskiptamál hafi lagst gegn aðgerðum fyrir heimilin og vísað nánast gjaldþrota einstaklingum á dómstóla landsins ef þeir hefðu eitthvað við aðgerðir, eða aðgerðaleysi fjármálafyrirtækja og stjórnvalda að athuga.

Þannig virkaði skjaldborg ríkisstjórnarinnar.

Lengi vel virtust einu úrræði ríkisstjórnarinnar vera að lengja tímabundið í hengingaról heimilanna. Sértæk skuldaaðlögun var nánast brandari þar sem enginn hvati var fyrir kröfuhafa að semja við heimilin, framkvæmd laga um greiðsluaðlögun seinleg og óskilvirk og enginn veit hvað á að gera við upphæðirnar sem safnast nú upp á greiðslujöfnunarreikningum.

Bútasaumur stjórnarinnar
Helstu tillögur ríkisstjórnarinnar ganga út að bæta þau lög sem þegar hafa verið samþykkt. Greiðsluaðlögun á að verða skilvirkari, gjaldþrot huggulegra og umboðsmaður skuldara tekur við hlutverki ráðgjafastofu heimilanna við að leiðbeina heimilunum í þann frumskóg úrræða sem stjórnvöld hafa skapað. Stjórnarliðar hafa einnig lagt áherslu á að kynna þessi úrræði vel, því að þeirra mati er greinilegt að heimilin hafa bara ekki skilið snilld þeirra.

Vandinn hefur ekki verið að heimilin hafi ekki skilið úrræði ríkisstjórnarinnar, heldur eru þau óréttlát og sýna skilningsleysi stjórnvalda á örvæntingu almennings.

Frumkvæði Framsóknar
Framsóknarmenn hafa talað fyrir því að vandi íslenskra heimila og fyrirtækja sé fyrst og fremst gífurlegur skuldavandi. Vandinn er það mikill að til að takast á við hann duga ekkert annað en almennar aðgerðir. Í efnahagstillögum flokksins sem kynntar voru í febrúar 2009 var lagt til að svigrúm bankanna vegna niðurfærslu lána yrði nýtt til varanlegrar leiðréttingar á höfuðstól þeirra. Samhliða yrði gripið til sértækra aðgerða vegna þeirra sem voru í mestum vandræðum.

Í ljósi nýlegrar greinar Helga Hjörvars, formanns efnahags- og skattanefndar um sanngjarnar skuldaleiðréttingar, tel ég að mögulegt sé að ná þverpólitískri sátt um almennar aðgerðir vegna húsnæðislána. Húsnæðislán heimilanna eru hjá þremur aðilum: Íbúðalánasjóði, lífeyrissjóðum og fjármálafyrirtækjum. Íbúðalán viðskiptabankanna hafa þegar verið flutt yfir í nýju bankana með tugmilljarða króna afslætti. Dómur Hæstaréttar og sú niðurfærsla sem hefur þegar farið fram ætti að taka á leiðréttingu svokallaðra erlendra lána. Þá standa eftir Íbúðalánasjóður og lífeyrissjóðirnir.

Fjármögnun aðgerða
Nýleg viðskipti Seðlabankans við lífeyrissjóðina með Avens skuldabréfin hafa gefið lífeyrissjóðunum svigrúm til að færa niður íbúðalán sín um allt að 10-15%. Seðlabankinn hagnaðist einnig á þessum viðskiptum og því mætti láta þann hagnað renna til Íbúðalánasjóðs til niðurfærslu á lánasafni sjóðsins. Það mun hins vegar ekki duga til þar sem meginhluti húsnæðislána Íslendinga er hjá Íbúðalánasjóði og því mætti skoða ýmsar leiðir til að fjármagna þá niðurfærslu. Formaður efnahags- og skattanefndar bendir t.d. á hærri vaxtamun, skattlagningu á séreignasparnaði og sérstaka bankaskatta. Einnig mætti fara í útgáfu á nýjum skuldabréfaflokki líkt og sérfræðingar í málefnum Íbúðalánasjóðs hafa bent á.

Í almennum aðgerðum liggur mesta réttlætið. Allir sitja við sama borð og fá sömu niðurfærsluna miðað við tegund viðkomandi láns. Þeir sem telja sig ekki þurfa niðurfærslu geta hafnað henni og íslenska ríkið notað skattkerfið til að jafna stöðu manna á grundvelli eigna og tekna. Auknar skatttekjur vegna niðurfærslunnar og aukinnar samneyslu væru svo nýttar til að auka við eigið fé bankanna, Íbúðalánasjóðs eða til að rétta af stöðu ríkisins.

Þjóðarsátt er nauðsyn
Það er nauðsynlegt að leita þjóðarsáttar. Þjóðarsátt gengur út á að gera sér grein fyrir að við erum öll í sama báti. Enginn getur fengið allt sem hann vill, hvorki fjármálafyrirtækin né heimilin, atvinnurekendur eða verkalýðurinn, stjórn eða stjórnarandstaða.

Tími er til kominn að stjórnmálamenn og hagsmunaaðilar komi sér saman um alvöru þjóðarsátt - fyrir okkur öll.

(Birtist fyrst í FBL 23. júní 2010)

Athugasemdir

[Marinó G. Njálsson, 23.6.2010 kl. 16:13]

Málið er að það er enginn vilji hjá ríkisstjórninni að bjarga viðskiptavinum bankanna.  Þeir eiga að éta það sem úti frýs sama hvað gengur á, en um leið og örlítið hallar á fjármálafyrirtækin þá er hlaupið upp til handa og fóta.

[Finnur Bárðarson, 23.6.2010 kl. 17:40]

Eitt segir þú á þingi annað segir þú á bloggi. Þjóðarsátt ?? Það er ekki furða að Alþingi nýtur einskis trausts, hvers vegna, bara stjórnin ? Trúlega, hélt samt að það væru einhverjir 36 þingmenn til staðar sem af raun vildu beita sér fyrir samvinnu.

[Finnur Bárðarson, 23.6.2010 kl. 17:47]

63 átti það víst að vera.

[sandkassi (IP-tala skráð) 23.6.2010 kl. 21:06]

Ég hef alltaf verið á þeirri skoðun að aðgerðir í þágu heimilanna séu spurning um viðhorf. Eins og þú bendir á þá eru ýmsir möguleikar í stöðunni ef að vilji er fyrir hendi.

Ég myndi samt vilja heyra minna tal um flata niðurfærslu því þetta er ekki einungis spurning um að gera alla ánægða með sinn hlut, heldur að bjarga því sem bjargað verður.

Einnig sé ég ekkert athugavert að lækka ávöxtunarkröfur sem gerðar eru á lífeyrissjóðina, skatta séreignasparnað eins og þú bendir á og möguleikarnir eru endalausir, ef að vilji er fyir hendi. 

[Sigurður Sigurðsson, 24.6.2010 kl. 01:18]

Æ mér finnst alltaf soldið kalt þegar menn segja bjarga því sem bjargað verður Gunnar. Ekki gleyma því að það er verið að tala um fólk sem er að missa heimili sín og jafnvel ástvini sem ekki standast álagið.

[sandkassi (IP-tala skráð) 24.6.2010 kl. 01:56]

já þetta var kannski ekki vel orðað hjá mér. Ég er á þeirri skoðun að það verði ekkert komist hjá því að taka einfaldlega sneiðmynd af fjárhagsstöðu hvers og eins fyrir hrun og að leiðrétta síðan til samræmis.

Þeir sem ekki hafa tapað fé á þessu (jafn vel grætt) þurfa enga leiðréttingu, aðrir hafa farið einstaklega illa og ber að leiðrétta þar til samræmis.

En flöt leiðrétting finnst mér of mikil einföldun. Hitt er annað mál að Framsóknarmenn hafa talað fyrir leiðréttingu allar götur síðan 2009 og er það vel, en það verður ekkert komist hjá því að fara ofan í fjármál hvers og eins.

Ríkisstjórnin sem nú situr, er búin að sýna af sér þá ljótustu stjórnarhætti sem um getur í sögu landsins. Við vitum ekkert hvað þetta fólk er að gera.

Nýjasta nýtt; Daginn sem dómurinn féll í hæstarétti voru bæði Gylfi og Steingrímur spurðir um afleiðingarnar af dómi hæstaréttar.

Þeir sögðu báðir strax þá, að stjórnvöld væru vel undir þessa niðurstöðu búin, hún kæmi alls ekki á óvart og að nægt svigrúm væri hjá bönkunum til þess að leiðrétta stöðu gengistryggðra lána.

Annað hefur nú heldur betur komið á daginn.

Hvað þýðir þetta? Jú, það sama og fyrir daginn, Þetta er alveg stjórnlaust með öllu og þingheimur veit ekkert í sinn haus hvernig málin standa.

[Gunnar Heiðarsson, 24.6.2010 kl. 07:23]

Samkvæmt yfirlýsungum frá ráðamönnum þjóðarinnar og nú síðast seðlabankastjóra, er  ekki hægt að hlýta dómi hæstaréttar óbreyttum. Það er undarlegt þjóðfélag þar sem ráðamenn telja að hægt sé að ganga á svig við dóm hæstaréttar.

Aðal ástæðan sem þessir menn gefa, er að þá yrði ríkið hugsanlega að koma þessum lánastofnunum, sem lög brutu, til aðstoðar með auknu fjárframlagi. Hvers vegna? Er ekki allt í lagi að fækka þeim aðeins? Eða er bara í lagi að fækka fjölskyldum landsins?

Varðandi leiðréttingu verðtryggðra lána er vandamálið mun minna en af er látið, fyrst og fremst er um leiðréttingu á höfuðstól að ræða og mun því ekki koma lánastofnunum eins illa. Það kemur fyrst og fremst út í minni eign þeirra, en tekjur minnka tiltölulega lítið til að byrja með. Það er ekki fyrr en undir lok samningstíma hvers láns sem það kæmi þeim hugsanlega verr, alveg eins og bjargráð stjórnarinnar hingað til, kemur greiðendum lánanna illa undir lok lánstíma, sem reyndar er lengdur töluvert.

Ef stjórnvöld eru tilbúin til samstarfs við stjórnarandstöðu um hugmyndir til lausnar þessa vanda, má leiða að því líkum að það sé einungis til að fá fleiri hugmyndir um tekjuöflun fyrir ríkið. Sá þáttur yrði væntanlega tekinn upp en vandi heimilanna skilinn eftir.

Þið í stjórnarandstöðunni verðið því að standa hörð á því að ekkert samtarf verði um þessi mál nema raunverulegur vilji sé til að laga stöðu heimilanna. Þegar eru sumir þingmenn meirihlutans búnir að sjá ljósið í þessum málum, en betur má ef duga má.

[Eygló Þóra Harðardóttir, 24.6.2010 kl. 08:00]

Takk fyrir góðar og áhugaverðar athugasemdir.

Ég hef bara eina spurningu til Finns, - hvað áttu við að ég segi eitt á þingi og annað á bloggi?  Ég hef sagt nákvæmlega þetta bæði í ræðustól og í nefndum.  Ég sit í samræmingarhópi um skuldavanda heimilanna og þar sagði ég að þau frumvörp ríkisstjórnarinnar um skuldavanda heimilanna væru góðra gjalda verð til að lagfæra eldri lög en þau væru einfaldlega ekki nóg.

Ég hef lagt til að við ræðum þetta á þessari forsendu og formaður hópsins, Helgi Hjörvar tók undir það í greininni Sanngjarnar leiðréttingar. 

Þingflokkur Framsóknarmanna hefur einnig lagt fram tillögur um þjóðarsátt sem við í forystunni höfum kynnt forsætis- og fjármálaráðherra og lýst okkur tilbúin til samvinnu um þessi stóru mál.

bkv. Eygló

[Finnur Bárðarson, 25.6.2010 kl. 17:27]

Þetta klúðraðist eitthvað hjá mér Eygló (ekki í fyrsta sinn) biðst velvirðingar

Kveðja

[Finnur Bárðarson, 25.6.2010 kl. 17:35]

Bara eitt í viðbót Eygló og snertir þig ekki sérstaklega frekar en aðra þingmenn. Hvers vegna getið þið ekki snúið bökum saman öll sömul. Ég vinn t.d. á mjög stórum vinnustað þar sem allt snýst um nána og mikla samvinnu til að ná settu marki ef ekki væri voðinn vís. Hvers vegna er ekki hægt að viðhafa sömu vinnubrögð á Þingi. Kanski þykir þetta spurning einfeldnings en læt hana flakka samt.