Réttaróvissa vegna erlendra lána

Þann 12. febrúar síðastliðinn féll dómur í Héraðsdómi Reykjavíkur þar sem ákvæði lánasamningsins um gengistryggingu voru dæmd ólögmæt þar sem lánið hafi verið veitt í íslenskum krónum.  Áður hafði fallið annar dómur við sama dómstól þar sem komist var að gagnstæðri niðurstöðu í mjög svipuðu máli.

Því er ljóst að fullkomin réttaróvissa ríkir um þetta álitaefni og úr henni verður ekki skorið nema fyrir Hæstarétti.  Að öllu óbreyttu verður málið ekki tekið fyrir þar fyrr en í fyrsta lagi undir næstu áramót.  

Hvað er erlent lán?
Hagsmunasamtök heimilanna, talsmaður neytenda og fjöldi annarra hafa ítrekað bent á hugsanlegt ólögmæti  erlendra lána.  Sérstaklega hefur verið bent á ákvæði laga um vexti og verðtryggingu þar sem blátt bann er lagt við að skuldbindingar í íslenskum krónum sé bundnar dagsgengi erlendra gjaldmiðla.  Einnig hefur verið bent á að hugsanlega sé ekki hægt að skilgreina lánasamninga á milli tveggja innlendra aðila sem erlent lán.  Þannig fari eftir búsetu útgefanda hvort verðbréf séu flokkuð sem innlend eða erlend en ekki myntinni sem verðbréfið er gefið út í.  Þannig ræður mynt lánsins engu um hvort lánið sé innlent eða erlent, heldur aðeins búseta útgefandans.

Í grein eftir Gunnlaug Kristinsson, löggiltan endurskoðanda, segir: „Nánast undantekningalaust hefur veiting lána í erlendri mynt eða lána með gengistryggingu, til almennings og fyrirtækja á Íslandi, verið veitt til viðskipta þar sem undirliggjandi verðmæti eru í íslenskum krónum og greiðsla til lántaka verið í íslenskum krónum þrátt fyrir hin gengistryggðu ákvæði eða hreinlega erlend lánsfjárhæð tilgreind í texta skuldabréfsins... Skuldbinding milli tveggja innlendra aðila er því alltaf í íslenskum krónum, ef útgreiðsla lánsins var í íslenskum krónum og lánveitandinn er innlendur aðili, hvernig sem á málið er litið enda er íslenska krónan eini lögmæti gjaldmiðill landsins.“
Með þessum rökum eru lán milli innlendra aðila alltaf í íslenskum krónum, hvernig sem lánasamningarnir eru orðaðir, ef enginn erlendur gjaldmiðill skiptir raunverulega um hendur.

Miklar hagsmunir
Af þessu  er ljóst að gífurlegir hagsmunir eru af því að fá úr því skorið sem allra fyrst hvort gengistryggðir lána- og kaupleigusamningar eru löglegir eða ekki. 

Viðskiptaráðherra upplýsti í svari við fyrirspurn Birkis Jóns Jónssonar í júlí í fyrra, að yfir 40.000 einstaklingar eru með fjármögnun bifreiðar í erlendri mynt að upphæð yfir 115 milljarðar króna. Þá upplýsti  félags- og tryggingamálaráðherra í svari við fyrirspurn Helgu Sigrúnar Harðardóttur að gengisbundin skuldabréf til heimila voru um 315 milljarðar króna í lok september 2008 og voru 107 milljarðar skilgreindir sem erlend íbúðalán. Þá eru ónefndir sambærilegir lánasamningar fyrirtækja.

Þótt ýmsir hafi lagt áherslu á mikilvægi þess að flýta meðferð þessara mála, liggur fyrir að dómstólar taka ekki við fyrirmælum um slíkt frá ráðherrum eða öðrum.  Því má telja einsýnt að dómstólar telji sér óheimilt að flýta málum þar sem reynir á lögmæti innlendra lána- og kaupleigusamninga í erlendri mynt.  Einnig hafa bæði lögfræðingar og nú síðast efnahags- og viðskiptaráðherra bent á að gengistryggðir lánasamningar eru ekki allir af sama toga og þar með ekki sjálfgefið að niðurstaða Hæstaréttar í ofangreindu máli hafi almennt fordæmisgildi.

Enginn vilji hefur verið hjá ríkisstjórninni að taka á gengistryggðum lánum á heildstæðan máta, þrátt fyrir að talsmaður neytenda hafi lagt fram tillögur á sínum tíma um gerðardóm til að leita ásættanlegrar lausnar fyrir bæði lánveitendur og lántakendur. 

Á sama tíma og ráðherrar varpa frá sér allri ábyrgð og segja beinlínis að hver og einn þurfi að stefna bönkum og eignaleigufyrirtækjum hafa þeir markvisst unnið að því að draga úr möguleikum almennings til að gera einmitt það. Stjórnvöld hafa hækkað kostnað við málsóknir og ekkert gert til að auka möguleika fólks til gjafsóknar.

Tryggjum réttláta meðferð
Ég hef því ákveðið að leggja fram frumvarp til laga á Alþingi þar sem heimilt verður að óska eftir flýtimeðferð fyrir héraðsdómi og Hæstarétti ef viðkomandi hyggst höfða mál vegna lögmætis lána- og kaupleigusamninga sem eru gengistryggðir.  Jafnframt verði nauðungarsölum vegna samskonar lánasamninga frestað þar til niðurstaða liggur fyrir hjá Hæstarétti um lögmæti þeirra.

Vonast ég eftir að sem flestir þingmenn gerist meðflutningsmenn með mér í þessu máli, svo hægt verið að aflétta sem fyrst réttaróvissu, takmarka hugsanlega skaðabótaábyrgð málsaðila og tryggja hraða og réttláta meðferð þessara mála í dómskerfinu.

(Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu 16. febrúar 2010) 

Athugasemdir

[Predikarinn - Cacoethes scribendi , 16.2.2010 kl. 10:06]

Ef lesinn er fyrri dómurinn þá kemst maður að því að dómarinn þar passar sig, að því er virðist, á að skera ekki úr því sem stefnt er inn fyrir og lagt er fram til varna. Líklegast er að sá dómur verði sendur í héraðsdóm að nýju til efnislegrar meðferðar og slegið á hönd þess dómara, enda virðist hann ekki dæma í málinu sjálfu. Nýi dómurinn aftur á móti tekur á því máli sem fyrir hann var lagt.

[Marinó G. Njálsson, 16.2.2010 kl. 18:58]

Takk fyrir þetta, Eygló.  Það er samt áhugavert að sjá hvernig þú klippir tilvitnunina í Gunnlaug á sama hátt og ég

Predikari, ég er alveg sammála þér með að fyrri dómurinn var ekki nógu vandaður.

[Vilhjálmur Árnason (IP-tala skráð) 19.2.2010 kl. 10:55]

Gangi þér vel með þetta en það mætti knýja fram lögbann á Þessa samninga án lagasetningar vegna þess að lögin eru þegar fyrir hendi sem gera innheimtu ólöglega eða allavegan nógu vafasama til að henni sé ekki áfram haldið.

Minn skilningur er það að það þurfi ekki lagafrumvarp til þess að stöðva þessar ólöglegu aðfarir.

Viðskiptaráðuneiti hefur lagaheimildir og FME hefur heimildir meira að segja FÍB hefur heimildir til að fara fram á lögbann á vissa gjörninga.

[Vilhjálmur Árnason (IP-tala skráð) 19.2.2010 kl. 10:57]

já og réttaróvissan er tilbúin. Lögin eru skýr.

Það er bannað með lögum að keyra hratt. Það þyýðir ekki að það sé löglegt að keyra hratt á ská.