Sunnlensk matarmenning?

Norræna nýsköpunarmiðstöðin var nýlega í fréttum vegna verkefnis sem þeir eru að ýta úr hlaði.  Verkefnið heitir Ný norræn matvæli þar sem ætlunin er að efla hæfni til samkeppni og nýsköpunar í tengslum við matargerðarlist, viðburði, menningu og ferðamennsku.

Suðurland hefur stundum verið nefnt matarkista Íslands, en í framhaldi af þessari frétt fór ég að velta fyrir mér hvort það væri eitthvað til sem héti sunnlenskur matur. Við eigum til SS hangikjöt, skyr.is og hollar og góður gúrkur.  En er hugtakið sunnlenskur matur í raun til?

Í hinni margumtöluðu bók Andra Snæs Magnasonar, Draumalandinu, fjallar hann um það sem má kalla nafnleysi íslenskra landbúnaðarafurða. Hann spyr: ”Hvaða afurðir hefur maður borðað sem eru beintengdar einum snillingi? Hvar er Siggi Hall bændastéttarinnar? Einar Már hangikjötsins eða Eiður Smári lambakjötsins? Maður getur spurt sig: Hvert er frægasta býli á Íslandi? Frægasti bóndabær? Margir eru þekktir en þá er það yfirleitt forn frægð. Hlíðarendi, Flugumýri, Oddi.”

Hnattvæðingin hefur aukið eftirspurn eftir sérstökum mat.  Mat sem einkennir ákveðinn stað eða svæði.  Eftirspurn sem stafar einnig af auknum kröfum um þekkingu á uppruna matvælanna og meðferð þeirra.  Það þekkja allir Brie, Cognac, Camenbert, Dijon, Burgundy og Bordeaux í Frakklandi.  Allt eru þetta héruð eða borgir sem hafa orðið að heimþekktum vörumerkjum í mat.  Þróun vörumerkja þýðir einfaldlega að humar verður ekki bara humar, gallabuxur ekki bara gallabuxur og hamborgari ekki bara hamborgari.  Þetta verða New England humar, Diesel gallabuxur og Big Mac hamborgari.  Neytendur gera greinarmun og eru oft tilbúnir að greiða hærra verð fyrir viðkomandi vöru.  Andri Snær nefnir sem dæmi sauðaost sem hann sá á markaði í Toronto.  Kílóverðið á ostinum var 25.000 kr. eða 25 milljónir króna tonnið.

Greinileg merki eru um að þetta sé að breytast.  Guðmundur í Víkurskála er farinn að bera fram rjúkandi íslenska kjötsúpu í hádeginu og er fátt vinsælla.  Verslunareigandinn á Gömlu Borg í Grímsnes- og Grafningshreppi býður upp á nýbakað bakkelsi, fersk egg og fagurgrænar gúrkur frá matvælaframleiðendum af svæðinu og vörumerkið Klaustursbleikja hefur verið að ryðja sér til rúms.

Allt þetta er angi af nýrri tegund af ferðaþjónustu sem er sífellt að verða vinsælli, þar sem ferðamaður reynir að upplifa menningu þjóða í gegnum mat og matargerðarlist.  Enda alveg ljóst að menn þurfa að borða og stór hluti af tíma hvers ferðamanns fer í að ákveða hvar og hvað skuli borða á ferðalagi. Sama er hægt að segja um fjármuni hvers ferðamanns.  Með því að selja matvæli sem eru framleidd á svæðinu til ferðamanna verður meiri gjaldeyrir eftir inni á svæðinu, auk þess sem það skapar atvinnu í formi ýmiss konar þjónustu.

Fyrir nokkru lokaði SS sláturhúsinu á Kirkjubæjarklaustri.  Öllu fé er keyrt þaðan í burtu.  Menn víða, og þar á meðal ég, veltu fyrir sér hvað væri hægt að gera.  Væri einhver möguleiki á að nýta þetta húsnæði í annað? Bent hefur verið á að á svæðinu eru nokkrir mjög stórir og öflugir ferðaþjónustubændur, en nær öll matvæli sem eru í boði eru aðflutt.  Mikið stendur til á næstu árum við uppbyggingu Vatnajökulsþjóðgarðar og gera má sterklega ráð fyrir að ferðamönnum muni fjölga á áhrifasvæði hans.

Því tel ég mikla möguleika fyrir sérunnin matvæli á Suðurlandi þar sem aðstaða á svæðinu er nýtt og sú þekking sem er til staðar á framleiðslu matvæla, hvort sem boðið verður upp á rjúkandi Víkurkjötsúpu, Laugarvatnssultu, Gunnarsviskí úr íslenskum humlum og malti frá Rangárþingi eða sérreykta Skaftárpylsu.

Þá má fastlega gera ráð fyrir að frægustu bóndabæirnir á Íslandi verða ekki bara úr sögubókunum!